Κατά τη διάρκεια του βομβαρδισμού της Γκουέρνικα, ο Ισπανός ζωγράφος Πάμπλο Πικάσο ετοίμαζε ένα πίνακα, παραγγελία της Δημοκρατικής Κυβέρνησης της Μαδρίτης, που θα έμπαινε στο ισπανικό περίπτερο στη Διεθνή Έκθεση των Παρισίων. Μόλις πληροφορήθηκε τη μεγάλη σφαγή, ονόμασε τον πίνακα «Γκουέρνικα», θέλοντας να εκφράσει την αποστροφή του προς τους στρατιωτικούς «που βύθισαν την Ισπανία στον ωκεανό του πόνου και του θανάτου».

Το δημοφιλές έργο του Πικάσο είναι μία τεράστια ελαιογραφία (3,49 x 7,77μ.), που περιγράφει όπως μια ντοκιμαντερίστικη εικόνα (στην καλλιτεχνική της εκδοχή) την απανθρωπιά, τη βιαιότητα και την απόγνωση του πολέμου. Στον καμβά του αποτυπώνεται  ένα σκηνικό θανάτου, με διαμελισμένα ζώα και ανθρώπους, γυναίκες να κλαίνε, κρατώντας νεκρά μωρά και κατεστραμμένα κτίρια. Στην αρχή ο Πικάσο πειραματίστηκε με χρώματα, αλλά τελικά κατέληξε στο άσπρο, το μαύρο και το γκρι, καθώς θέλησε να δώσει  μεγαλύτερη ένταση και την κατάλληλη ατμόσφαιρα στο θέμα.

Οι βόμβες πέφτουν στην Γκουέρνικα

Την άνοιξη του 1937 οι εθνικιστές του Φράνκο, ελέγχοντας το μεγαλύτερο μέρος της Ισπανίας, θέλησαν να διασφαλίσουν την κυριαρχία τους και στο βορρά, με την κατάληψη του Μπιλμπάο, της μεγαλύτερης πόλης των ανυπότακτων Βάσκων, οι οποίοι συνεργάζονταν με τη δημοκρατική κυβέρνηση της Μαδρίτης. Το μεγαλύτερο ίσως εμπόδιο ήταν η Γκουέρνικα (Γκερνίκα - η σωστή της προφορά στα ισπανικά), που βρισκόταν σε στρατηγικό σημείο στο δρόμο για το Μπιλμπάο.

Η Γκουέρνικα, στην οποία ζούσαν 5.000 κάτοικοι, αλλά και χιλιάδες Δημοκρατικοί πρόσφυγες ήταν σημαντική πόλη για τους Βάσκους, καθότι κάτω από μια βελανιδιά στο κέντρο της πόλης συνήθιζε να συνεδριάζει η Βουλή τους.

Η εντολή για τον βομβαρδισμό της Γκουέρνικα δόθηκε από τους φρανκιστές στον αντισμήναρχο Βόλφραμ Φράιχερ φον Ριχτχόφεν, ο οποίος ήταν επικεφαλής των γερμανών εθελοντών, που είχαν συγκροτήσει τη Λεγεώνα Κόνδωρ. Παρότι η ναζιστική Γερμανία ήταν ουδέτερη στον Ισπανικό Εμφύλιο, συμμετείχε στις διάφορες επιχειρήσεις με μια ομάδα εθελοντών, που ήταν όλοι τους εξαιρετικοί αεροπόροι της Λουτβάφε.

Όπως παραδέχθηκε αργότερα ο αρχιναζιστής Χέρμαν Γκέρινγκ στη Δίκη της Νυρεμβέργης, οι πιλότοι είχαν σταλεί με διαταγή του Ράιχ για να εμποδίσουν την εξάπλωση του Κομμουνισμού, αλλά και να δοκιμαστούν σε συνθήκες μάχης.

Μια επιχείρηση-οδηγός για τις μεταγενέστερες του Β' Παγκόσμιου

Στην επιχείρηση θα έπαιρναν μέρος 20 γερμανικά μαχητικά και 3 ιταλικά, τα οποία αποτελούσαν τμήμα του ιταλικού εθελοντικού σώματος, που είχε στείλει ο Μουσολίνι για την υποστήριξη του ομοϊδεάτη του Φράνκο. Τα αεροπλάνα θα επιχειρούσαν πέντε κύματα επιθέσεων, πρώτα στα περίχωρα και στη συνέχεια μέσα στη Γκουέρνικα, με βόμβες των 250 και 50 κιλών και εμπρηστικές του ενός κιλού.

Με κωδική ονομασία Επιχείρηση Επίπληξη (Operation Rugen), πραγματοποιήθηκε στις 26 Απριλίου του 1937 από τις 16:30 έως τις 19:00 ένας συνεχής βομβαρδισμός. Με την πόλη να είναι ουσιαστικά ανοχύρωτη, οι καταιγιστικοί και ανηλεείς βομβαρδισμοί ισοπέδωσαν την Γκουέρνικα και την παρέδωσαν στις φλόγες. Τα θύματα από τους βομβαρδισμούς έφτασαν στους 1.654 νεκρούς και τους 889 τραυματίες (όπως ανακοίνωσαν τότε οι τοπικές αρχές). Ωστόσο, πρόσφατες έρευνες μειώνουν τον αριθμό των νεκρών γύρω στους 300, κάτι το οποίο δεν μειώνει τη φρίκη της επίθεσης, μιας επίθεσης που ήταν ένα έγκλημα πολέμου, ένα τυφλό χτύπημα και μια πράξη τρομοκρατίας, αφού το χτύπημα δεν εκδηλώθηκε κατά στρατιωτικού στόχου.

Οι φήμες που αναπτύχθηκαν αργότερα, έλεγαν ότι οι Γερμανοί θα πρέπει να υπερέβησαν τις οδηγίες των Ισπανών και να εκδήλωσαν την επίθεση με περίσσιο ζήλο, ως αντίποινα για το λιντσάρισμα από Δημοκρατικούς, ενός Γερμανού πιλότου, το αεροπλάνο του οποίου είχε πέσει κοντά στο Μπιλμπάο, λίγες ημέρες νωρίτερα.

Η «συγνώμη» των Γερμανών 

Όπως και σε ανάλογες περιπτώσεις (π.χ. Ελλάδα), η σύγχρονη Γερμανία ζήτησε συγγνώμη για τις ωμότητες που διέπραξαν οι Ναζιστές στην Ισπανία. Στην 60η επέτειο του βομβαρδισμού της Γκουέρνικα το 1997, ο γερμανός πρόεδρος Ρόμαν Χέρτζοχ με επιστολή τους προς τους επιζώντες «έτεινε χείρα φιλίας και συμφιλίωσης, εξ ονόματος του γερμανικού λαού». Το 1998 η γερμανική Βουλή με απόφασή της αφαίρεσε όλα τα ονόματα των μελών της Λεγεώνας Κόνδωρ, που είχαν δοθεί σε γερμανικά στρατόπεδα.

Ο πίνακας και ο ξεροκέφαλος (δημοκρατικός) Πικάσο

Όταν το 1968 ο δικτάτορας Φράνκο ενδιαφέρθηκε να εκτεθεί ο πίνακας «Γκουέρνικα» στην Ισπανία, ο Πικάσο αρνήθηκε κατηγορηματικά και εξουσιοδότησε το Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης της Νέας Υόρκης να επιστρέψει τον πίνακα στην χώρα του, μόλις αποκατασταθεί η Δημοκρατία. Το 1975 πέθανε ο Φράνκο, ενώ ο Πικάσο είχε φύγει από τη ζωή, δύο χρόνια νωρίτερα. Το 1981 η «Γκουέρνικα» επέστρεψε στα πάτρια εδάφη και στο Μουσείου Πράδο της Μαδρίτης. Από το 1992 είναι ένα από τα σπουδαιότερα εκθέματα στο Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης Βασίλισσα Σοφία της ισπανικής πρωτεύουσας.

(Με στοιχεία από το sansimera.gr)