ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΟΙ

Καινοτομία: Ελπίδα μέσα στην κρίση;

Τα τελευταία δύο χρόνια η τεκτονικού-χαρακτήρα κρίση που έπληξε την οικονομία της χώρας μας (και μερικών ευρωπαίων εταίρων της) έβαλε σε δοκιμασία τα όρια βιωσιμότητας της κοινωνίας μας.  Οι λύσεις που έχουν προταθεί για το ξεπέρασμα κρίσεων αυτού του είδους είναι συνδυασμοί μέτρων με διαφορετικά ποσοστά λιτότητας και ανάπτυξης στο διάστημα από 0 μέχρι 100%, συμπεριλαμβανομένων και των ακραίων τιμών.  Υπάρχουν συνδυασμοί μέτρων και τρόποι υλοποίησης τους που δοκιμάστηκαν στο παρελθόν με γνωστά αποτελέσματα, όμως η επιλογή τους δεν εγγυάται το ίδιο αποτέλεσμα για τις σημερινές κρίσεις.  Η κρίση εμπεριέχει αλλαγή στο οικονομικό περιβάλλον της κοινωνίας μας και η αντιμετώπισή της απαιτεί αλλαγές στον τρόπο ζωής μας.  Η λύση που οδηγεί στο ξεπέρασμα της κρίσης συνδέεται άμεσα με την καινοτομία, και η εύρεση και υλοποίηση της με την καλλιέργεια μιας ανάλογης κουλτούρας που αγκαλιάζει όλη την ηγεσία από την κορυφή, που διαχειρίζεται την δημόσια οικονομία, ως τη βάση, που αποφασίζει για τις δομές και διεργασίες παραγωγής.

Καινοτομία είναι η διαδικασία εισαγωγής κάτι καινούργιου, ιδέας, μεθόδου, προϊόντος, κλπ.  Η απαρχή της καινοτομίας μπορεί να είναι τυχαία ή σχεδιασμένη.  Η ανακάλυψη της πενικιλίνης από τον Alexander Fleming ήταν τυχαία, ενώ οι ανακαλύψεις του ψυκτικού φρέον και του τετρααιθυλιούχου μολύβδου από τον Thomas Midgley, Jr. ήταν σχεδιασμένες.  Το αντικείμενο της Διαχείρισης Καινοτομίας (Innovation Management) είναι οι αποφάσεις, οι δράσεις και οι πρακτικές που ακολουθούνται για να υλοποιηθεί η καινοτομία με σκοπό τη δημιουργία αξίας για τον καταναλωτή και τον προμηθευτή.  Στην περίπτωση του καταναλωτή, η αξία έγκειται στην ικανοποίηση συγκεκριμένης ανάγκης, στην περίπτωση του προμηθευτή, στην εξασφάλιση ανταγωνιστικότητας που είναι απαραίτητο χαρακτηριστικό κάθε βιώσιμης επιχείρησης στο σημερινό ταχέως μεταβαλλόμενο περιβάλλον της αγοράς.

Η καινοτομία, εκτός από την προστιθέμενη αξία που δημιουργεί για προμηθευτή και καταναλωτή, πρέπει να αξιολογηθεί στο πλαίσιο του κύκλου ζωής (life cycle)της.  Η ανακάλυψη to 1921, από τον μηχανικό Thomas Midgley, Jr., του τετρααιθυλιούχου μολύβδου για να αυξηθεί ο αριθμός οκτανίου της βενζίνης είχε τεράστιο αντίκτυπο για περισσότερο από μισό αιώνα.  Όταν όμως ανακαλύφθηκε ότι ένα από τα παραπροϊόντα στα καυσαέρια του αυτοκινήτου που δημιουργείται από τον τετρααιθυλιούχο μόλυβδο είναι επιβλαβές για την υγεία, η ανακάλυψη αποσύρθηκε.  Το ίδιο συνέβη και με την ανακάλυψη το 1928, από τον ίδιο ερευνητή, του ψυκτικού φρέον (CHCl2F)  για τα ψυγεία οικιακής χρήσης.  Όταν αργότερα βρέθηκε ότι οι χλωροφθοράνθρακες (CFCs) που ανέρχονται στη στρατόσφαιρα δημιουργούν με τη διάσπαση  τους ρίζες χλωρίου που καταστρέφουν το στρώμα του όζοντος (το όζον προστατεύει τις επίγειες μορφές ζωής από το υπεριώδες της ηλιακής ακτινοβολίας), εγκαταλείφθηκε η χρήση και αυτής της ανακάλυψης.   Εκείνο που μπορούμε να πούμε για τις παραπάνω περιπτώσεις είναι ότι «οι λύσεις του σήμερα γίνονται συχνά προβλήματα στο μέλλον».

Έχει ειπωθεί ότι «η αναγκαιότητα είναι η μητέρα της ανακάλυψης».  Το προϊόν της ανακάλυψης που ξεκινάει με αναγνώριση μιας ανάγκης της κοινωνίας ή του καταναλωτικού κοινού και συνεχίζει με αναζήτηση της τεχνολογίας που θα κατασκευάσει το προϊόν που ικανοποιεί τη συγκεκριμένη ανάγκη, χαρακτηρίζεται σαν «προϊόν έλξης της αγοράς» (market-pull product).   Ένα τέτοιο παράδειγμα είναι το φρέον.  Το προϊόν της ανακάλυψης που ξεκινάει με αναγνώριση μιας υποβαθμισμένης ή ελάχιστα χρησιμοποιημένης τεχνολογίας και συνεχίζει με αναζήτηση καινούριων αγορών, χαρακτηρίζεται σαν «προϊόν ώθησης της τεχνολογίας» (technology-push product).  Ένα τέτοιο παράδειγμα είναι το νάιλον, ένα από τα πρώτα προϊόντα του πολυμερισμού συμπύκνωσης, που αντικατέστησε  το μετάξι στις γυναικείες κάλτσες.

Η καινοτομία δεν είναι απαραίτητο να είναι εφεύρεση με την αυστηρή έννοια του όρου.  Μπορεί να είναι η εισαγωγή νέων ιδεών και λύσεων (σε προβλήματα) σε καινούργιο πλαίσιο.  Ένα τέτοιο παράδειγμα είναι η τοξίνη botulin που παράγεται από το βακτήριο clostridium botulinum και προκαλεί θάνατο στην πολύ μικρή δόση των 0.0003 μg/kg.  Η  τοξίνη αυτή ενεργεί με παράλυση των μυών που σταματά την λειτουργία της αναπνοής.  Στην εποχή μας, η τοξίνη χρησιμοποιείται στην βιομηχανία καλλυντικών προσώπου για την παράλυση των μυών που δημιουργούν ρυτίδες και την βελτίωση της εμφάνισης του προσώπου γερασμένων ατόμων.

Ανακαλύψεις με σημαντικό αντίκτυπο στην οικονομία δεν γίνονται, αν δεν υπάρχει κουλτούρα που επενδύει στην παιδεία και την έρευνα, επιβραβεύει την καινοτομία, και προστατεύει την πνευματική ιδιοκτησία.  Η πνευματική ιδιοκτησία κατοχυρώνεται από τον χορηγό της έρευνας με διπλώματα ευρεσιτεχνίας και τα οφέλη τους διανέμονται ανάμεσα σε χορηγό και εφευρέτη.

Στην κουλτούρα της καινοτομίας, η παιδεία καλλιεργεί την αμφισβήτηση, θεμελιώνει την αναγκαιότητα του εναλλακτικού λόγου, και προσφέρει στον άνθρωπο μέσα για ορθολογική διαχείριση αλλαγών σε εξωτερικές συνθήκες.  Η έρευνα, πέρα από τη γνώση, υπηρετεί την παραγωγή αγαθών και υπηρεσιών και τη συνεχή βελτίωση της ζωής των πολιτών μια κοινωνίας.

Στη χώρα μας υπάρχει περισσότερο από «κόκκο σινάπεος» για την θεμελίωση κουλτούρας καινοτομίας.  Υπάρχουν «θύλακες αριστείας» στην παιδεία και την έρευνα.  Η Διαχείριση της Καινοτομίας διδάσκεται σε ιδρύματα της ανώτατης εκπαίδευσης όπως το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο.  Η Σχολή Χημικών Μηχανικών εδώ και μερικά χρόνια έχει καθιερώσει, σε συνδυασμό με το μάθημα Σχεδιασμού Βιομηχανικών Διεργασιών, μάθημα Σχεδιασμού Προϊόντων.   Πρωτοβουλίες για επιβράβευση της αριστείας σε εφαρμοσμένη έρευνα και καινοτομία ενισχύει τα μέγιστα την εξάπλωση της κουλτούρας της καινοτομίας.  Η συνειδητοποίηση ότι υπάρχει «ζύμη» για τη δημιουργία κουλτούρας καινοτομίας, στο βαρύ κλίμα της κρίσης που περνάει η χώρα μας, αναφτερώνει την ελπίδα πως η κρίση θα ξεπεραστεί.

O Δημήτρης Χατζηαβραμίδης είναι καθηγητής στη Σχολή Χημικών Μηχανικών του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου

Δεν υπάρχουν ακόμη σχόλια.

Υποβολή απάντησης

Παρακαλώ εισάγετε το σχόλιο σας εδώ.
Παρακαλώ εισάγετε το όνομά σας εδώ.
Παρακαλώ εισάγετε το email σας εδώ.