Είμαστε περικυκλωμένοι από την ανεντιμότητα. Κάθε μέρα και νέες αποκαλύψεις, κάθε μέρα και εδραιώνουμε πιο στέρεα την άποψη ότι ο κόσμος είναι γεμάτος κομπίνες που τις οργανώνουν ανέντιμοι άνθρωποι.

Σύμφωνα με έγκυρους αναλυτές, όλοι είμαστε ικανοί να εξαπατήσουμε και, επιπλέον, πολύ ικανοί να ξεγελάμε μέχρι και τους εαυτούς μας. Ακόμη χειρότερα, είμαστε επιρρεπείς στο να κολλήσουμε το μικρόβιο της εξαπάτησης από τους άλλους, και από τη στιγμή που θα αρχίσουμε να υιοθετούμε την ανέντιμη συμπεριφορά είναι πολύ πιθανό να την κάνουμε στάση ζωής.

Η συμπεριφορά μας καθορίζεται από δύο αντιμαχόμενα κίνητρα: α) θέλουμε να θεωρούμε τον εαυτό μας έντιμο και αξιοσέβαστο και β) θέλουμε να επωφεληθούμε από την ανεντιμότητα για να έχουμε όσο το δυνατόν περισσότερα οφέλη (κυρίως οικονομικά). Κατά τον Dan Ariely (Μια έντιμη ματιά στην ανεντιμότητα, Αιώρα, 2013), όλοι προσπαθούμε να καθορίσουμε το όριο μέσα στο οποίο μπορούμε να επωφεληθούμε από την ανεντιμότητα, χωρίς να βλάψουμε την εικόνα μας. Ο καθορισμός αυτός θυμίζει τον Oscar Wilde: «ηθική σημαίνει να τραβάς κάπου μια γραμμή». Το ερώτημα είναι που  τοποθετείται αυτή η γραμμή.

Οι επιθετικοί κλέφτες είναι λίγοι, αλλά δεν έχουν όριο στην απόδοση της ανεντιμότητάς τους. Το γεγονός αυτό οδηγεί τις κρατικές δομές να εστιάζουν πάνω τους. Αν και είναι σημαντικό να επικεντρώνεται η προσοχή σε σκανδαλώδεις περιπτώσεις ανήθικης συμπεριφοράς, πιθανώς είναι ακόμη πιο σημαντικό να αποθαρρύνονται οι μικρές και πανταχού παρούσες μορφές ανήθικης συμπεριφοράς. Μορφές συμπεριφοράς που μας επηρεάζουν όλους και ως θύματα και ως δράστες.

Ο Dan Ariely κωδικοποίησε τις δυνάμεις που διαμορφώνουν την ανεντιμότητα με βάση τα αποτελέσματα πειραματικών ερευνών του. Κάποιες από τις δυνάμεις αυτές είναι: ικανότητα αιτιολόγησης,  σύγκρουση συμφερόντων, άλλοι που επωφελούνται από την ανεντιμότητά μας, βλέποντας άλλους να φέρνονται ανέντιμα (αυξάνουν την ανεντιμότητα), υπογραφές, ηθικές υπενθυμίσεις, όρκοι και δεσμεύσεις,  επιτήρηση (μειώνουν την ανεντιμότητα).

Ο τρόπος αντιμετώπισης της ανεντιμότητας από την κοινωνία μας δεν είναι αποτελεσματικός (αύξηση πιθανότητας σύλληψης και αυστηρότητα ποινής). Η αξιοποίηση των αποτελεσμάτων των σχετικών ερευνών μπορεί να οδηγήσει στη βελτίωση της χαλιναγώγησης της ανεντιμότητας. Είναι επιτακτική ανάγκη να βρούμε αποτελεσματικούς και πρακτικούς τρόπους να ελέγξουμε τη «φύση μας».

Όπως είναι γνωστό, οι σχολές διοίκησης περιλαμβάνουν μαθήματα δεοντολογίας, οι επιχειρήσεις στέλνουν τους υπαλλήλους τους σε σεμινάρια με θέμα τον κώδικα δεοντολογίας και οι κυβερνήσεις υιοθετούν πολιτικές διαφάνειας. Κατά τον Dan Ariely αυτά τα μέτρα δεν φέρνουν αποτέλεσμα, γιατί δεν λαμβάνουν υπόψη τους την ψυχολογία της ανεντιμότητας.

Τα αποτελεσματικά μέτρα θα προκύψουν από την καλύτερη γνώση της ανθρώπινης φύσης. Για παράδειγμα, από τη γνώση ότι οι άνθρωποι θέλουν να είναι τίμιοι, αλλά μπαίνουν στον πειρασμό να επωφεληθούν από την ανεντιμότητα. Το γεγονός αυτό οδηγεί σε υπενθυμίσεις τη στιγμή του πειρασμού.

Η κοινωνία μας έχει πληρώσει ακριβά την ανεντιμότητα και τώρα, μετά την αποκάλυψη μέρους της(!), έχει την ευκαιρία να εφεύρει νέες δομές που θα την προστατεύουν, και που συνιστούν τον πραγματικό στόχο των κοινωνικών επιστημών.

Η ανεντιμότητα μας δείχνει την τάση  στον παραλογισμό που μας μαγεύει και που φυσικά δεν τον διακρίνουμε στον εαυτό μας. Αν η κρίση βοηθήσει στο μετριασμό της θα είναι το μεγάλο μας κέρδος για το μέλλον...

Ο. Καθηγητής Χρήστος Β. Μασσαλάς-π. Πρύτανης του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων

E-mail: [email protected]

• Ετικέτες: 
• διαφάνεια
• ηθική
• συμπεριφορά