ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΟΙ

Ο κόσμος (δεν) θα αλλάξει τόσο γρήγορα

Όλα φαίνονται να αλλάζουν στον κόσμο που ζούμε. Η Αγγλία αποχώρησε από την Ε.Ε. Ο Τραμπ διαδέχτηκε τον –κατά γενική ομολογία- συμπαθέστερο αμερικάνο Πρόεδρο της σύγχρονης ιστορίας και φαίνεται να έχει αναπτύξει μια συγκρουσιακή πολιτική με όλους τους υπόλοιπους ηγέτες του κόσμου, πολλοί εκ των οποίων φαντάζουν ημιπαράφρονες. Ο Κιμ Γιονγκ Ουν είναι καθημερινά έτοιμος «να πατήσει το κουμπί». Στην Ευρώπη η ακροδεξιά γιγαντώνεται, παρόλο που ακόμα δεν μπορεί να επικρατήσει σε εκλογικές διαδικασίες. Η Τουρκία απολυταρχοποιείται και έχει ανοίξει μέτωπα σε κάθε σχεδόν μεριά των συνόρων της –ή έτσι έχει διαμορφωθεί η εικόνα στο φαντασιακό του δέκτη. Ο Πούτιν είναι διαρκώς ετοιμοπόλεμος, «ο τελευταίος ηγέτης που έχει μείνει στον κόσμο». Στη Συρία επιχειρείται η αναδιανομή της «πίτας», με πλήρη αδιαφορία για την αξία της ανθρώπινης ζωής. Όλη η οικουμένη βρίσκεται σε περιδίνηση και –φυσικά- κάτι τέτοιο προοιωνίζεται τεκτονικές αλλαγές. Αυτή η αίσθηση επιβεβαιώνεται και από διάφορα sites -και όχι μόνο. Και φυσικά, όταν μιλάμε για αλλαγές, κάποιος μεγάλος πόλεμος έρχεται, η χρεωκοπία κάποιου γίγαντα με πήλινα πόδια ή –έστω- η διάλυση της Ε.Ε. Έτσι πρέπει να είναι. Ή μήπως όχι;

Κατά τη διάρκεια του Πελοποννησιακού πολέμου ο αθηναϊκός δήμος, κατόπιν προτροπής του Κλέωνα, αποφάσισε να τιμωρήσει παραδειγματικά τη Μυτιλήνη με μια μαζική σφαγή, απόφαση που αναιρέθηκε σε έκτακτη Εκκλησία, όταν και επικράτησε η άποψη του μετριοπαθούς Διόδοτου. Το θέμα είναι ότι η πρώτη τριήρης είχε ήδη φύγει και η δεύτερη, που ήταν αγγελιαφόρος της αναίρεσης της πρώτης απάνθρωπης απόφασης, αναχωρούσε την επόμενη ημέρα. Παρόλα αυτά, οι κωπηλάτες του δεύτερου πλοίου βγάζοντας φτερά στα χέρια και με ούριο άνεμο κατάφεραν να φτάσουν πρώτοι στο νησί και να εμποδίσουν τη σφαγή (Θουκυδίδης 3.49). Φυσικά, ο αθηναϊκός δήμος άργησε 2-3 μέρες να μάθει τι τελικά συνέβη. Κατά το Β’ Καρχηδονιακό πόλεμο η είδηση της νίκης του Αννίβα επί των Ρωμαίων στην Τρασιμένη και στον Πάδο έφτασε στη Ρώμη τρεις ημέρες μετά (Πολύβιος 3.86). Ο δε Φίλιππος Ε’ της Μακεδονίας ενημερώθηκε περίπου δύο μήνες μετά, κατά τη διάρκεια των Νεμέων, παρόλο που οι εξελίξεις στην Ιταλία τον ενδιέφεραν και μάλιστα πολύ, καθώς προετοιμαζόταν να «εγκαινιάσει» την αντιρωμαϊκή του πολιτική.

Σε πιο πρόσφατα –πάντα υπό το πρίσμα της ιστορικής εγγύτητας- γεγονότα, η είδηση για την πτώση της Βαστίλης έφτασε στην Περόν (133 χμ. από το Παρίσι) 28 μέρες μετά, όπως μας ενημερώνει ο Hobsbawm. Μια σχετικά ακριβής εικόνα του ναυαγίου του Τιτανικού έγινε γνωστή στη Βρετανία μόνο όταν έφτασε το πλοίο «Καρπάθια». Κατά μια γνωστή –πιθανότατα ανεκδοτολογικής φύσης- ιστορία, ένας ψαράς με έδρα τις Κυκλάδες έμαθε από μια ακταιωρό ότι ο Κονδύλης είχε ανατρέψει τον Πάγκαλο, ενώ για τη δικτατορία του τελευταίου δεν είχε ποτέ ενημερωθεί. Ο Μουσολίνι έδωσε εντολή στον Τσιάνο να ενημερώσει το Γερμανό πρέσβη για την επίθεσή του κατά της Ελλάδας λίγες μόλις ώρες πριν αυτή ξεκινήσει. Έτσι, ο Χίτλερ δεν θα μπορούσε να την εμποδίσει. Ήταν δε πολύ πιθανό –στο μυαλό του Ντούτσε- να μην ενημερωνόταν καθόλου για αυτήν, παρά μόνο αφού θα είχε ξεκινήσει. Σε τελείως άλλης φύσης εμπειρίες, θυμάμαι τον εαυτό μου κατά την εφηβική ηλικία να ανυπομονεί να δει τον αγώνα του ΝΒΑ «κονσέρβα», καθώς δεν υπήρχε άλλος τρόπος να μάθει κανείς τότε τι γινόταν στο μαγικό κόσμο του μπάσκετ –παρά μόνο αν ξενυχτούσες. Αλλά την άλλη μέρα είχαμε σχολείο.

Είναι εύκολο να φανταστούμε τι θα γινόταν, αν οι πρωταγωνιστές των προηγουμένων γεγονότων είχαν τη σημερινή πολυτέλεια της άμεσης πληροφόρησης. Οι αποφάσεις των ίδιων, αλλά και των περιφερειακά εμπλεκόμενων, θα λαμβάνονταν με γνώμονα τις εξελίξεις σε παγκόσμιο (με βάση τον τότε «γνωστό» κόσμο) επίπεδο, ενώ οι απλοί πολίτες θα βίωναν συναισθηματικές εντάσεις τελείως διαφορετικές, καθώς θα ένοιωθαν ότι «όλα τριγύρω αλλάζουν». Για την αναίρεση της απόφασης της Μυτιλήνης θα αρκούσε ένα sms, ενώ οι κάτοικοι του νησιού θα ανακουφίζονταν βλέποντας το σχετικό hasthtag στο twitter. Ο δε Χίτλερ θα έστελνε ένα οργισμένο μήνυμα στον Ντούτσε, πιθανώς συνοδευόμενο και από ένα emoji που βγάζει καπνούς. Στην πραγματικότητα, όμως, όταν γινόταν η μάχη στις Κάννες, οι αγρότες που βρίσκονταν λίγα χιλιόμετρα πιο πέρα συνέχιζαν ατάραχοι τις εργασίες τους, μη αντιλαμβανόμενοι την κοσμογονία που λαμβάνει χώρα δίπλα τους, ενώ οι πολιτικοί ηγέτες της εποχής έπαιρναν αποφάσεις ερήμην των εξελίξεων. Παρόλα αυτά, τίποτε δεν εμπόδιζε την ευθύγραμμη πορεία της ιστορίας, ούτε και την καθυστερούσε. Οι εξελίξεις έχουν πάντα τη δική τους ταχύτητα ανάπτυξης.

Ο σημερινός κόσμος έχει το προνόμιο αλλά μαζί και την κατάρα της αμεσότατης ενημέρωσης. Όπως έγραφε και ο Παπαγγελής στο «Βήμα» το 1998, η κάμερα είναι εγκατεστημένη πριν από το εκάστοτε πιθανό δρώμενο και μετέπειτα γεγονός, ενώ ο θεατής τρέπεται σε κατά φαντασία ενεργό πρωταγωνιστή των εξελίξεων. Ο πολίτης σήμερα έχει τη δυνατότητα, η οποία γεννά και την απαίτηση, της άμεσης ενημέρωσης για ό,τι συμβαίνει σε κάθε μεριά της οικουμένης. Ταυτόχρονα, θεωρεί και χρέος του να ξέρει τι διαδραματίζεται στη Βενεζουέλα ή να μάθει στις 22.00 ακριβώς το αποτέλεσμα των προεδρικών εκλογών της Γαλλίας. Η χρονική εγγύτητα στην πληροφορία γεννά τη συναισθηματική αντανάκλαση του γεγονότος και την πίστη ότι αυτό μας αφορά άμεσα. Γεννά και εξωλογικές ερμηνείες, με ισχυρότερη τη συναισθηματική ή παρορμητική προσέγγισή τους. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι κάθε γεγονός μακροσκοπικά πιθανόν να αφορά τον καθένα. Αλλά μόνο όταν αυτό μπει στο ίδιο σπιράλ εξελίξεων μαζί με άλλα. Όμως, η νίκη Μακρόν στη Γαλλία δεν επηρεάζει μικροσκοπικά σε τίποτα το δάσκαλο στη Βολιβία, παρόλο που και αυτός –όπως εμείς- έμαθε για τη νίκη του στις 22.00 το βράδυ της εβδόμης Μάιου.

Η άμεση και ταχύτατη ενημέρωση γεννά και την αγωνία, την προσμονή να συμβούν όλα γρήγορα. Να επιταχυνθούν οι εξελίξεις. Ο κόσμος αγωνιά να φέρει το μέλλον πιο κοντά στο παρόν, να προσαρμόσει την ταχύτητα των εξελίξεων στην ταχύτητα της πληροφόρησης. Αποτελεί μια έμφυτη ματαιοδοξία του ανθρώπου να περηφανεύεται ότι έχει ζήσει στιγμές ιστορικές, να καταστήσει την ύπαρξή του μέρος της ιστορίας. Και αυτή η ματαιοδοξία γεννά την πίστη ότι επίκεινται γεγονότα μεγαλειώδη. Και όπου μεγαλειώδη, αυτά είναι πάντα καταστροφικά, επίπονα, τερατώδη. Αλλά ιστορικά. Ωστόσο, οι εξελίξεις δεν προσαρμόζονται στις δικές μας αγωνίες –ή προβλέψεις. Το σίγουρο είναι ότι ο κόσμος πάντα θα αλλάζει. Τίποτα δεν μένει στάσιμο, καθώς η ιστορία κινείται πάντα ευθύγραμμα –πότε ταχύτερα, πότε βραδύτερα, αν και αυτή η αίσθηση είναι καθαρά υποκειμενική και αποτέλεσμα της αποστασιοποιημένης χρονικά ερμηνείας των γεγονότων. Οι εξελίξεις ποτέ δεν θα προσαρμόζονται, όμως, στη βιαιότητα που προσμένει ο κόσμος να έχουν. Όσο καλά ενημερωμένος και αν είναι.

Ο Βασίλης Νάστος είναι φιλόλογος-εκπαιδευτικός.

1 αναγνώστες σχολίασαν

Συμμετοχή στην συζήτηση
  1. Θ.Τ. 10:17 11/05/2017

    Πράγματι η ταχύτητα μετάδοσης έχει αυθηθεί εκθετικά. Ομως το ΚΥΡΙΟ πρόβλημα είναι αν με την ταχύτητα βελτιώνεται και η ΠΙΣΤΟΤΗΤΑ μετάδοσης . Και εκεί στην εποχή της ΝΕΟΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΗΣ παγκοσμιοποίησης, «μαύρη ειν’ η νύχτα στα βουνά». Δουλεύει φουλ η μηχανή που παράγει Τραμπ, Ορμπαν, brexit, Λεπέν αλλά και Τσίπρα.

Υποβολή απάντησης

Παρακαλώ εισάγετε το σχόλιο σας εδώ.
Παρακαλώ εισάγετε το όνομά σας εδώ.
Παρακαλώ εισάγετε το email σας εδώ.