Ρώτησαν κάποτε τον σοφό μιας χώρας ποιο είναι το πρώτο πράγμα που θα άλλαζε για να βγει η χώρα από μια καταστροφή που είχε συντελεστεί. Και εκείνος απάντησε:  Η γλώσσα. Η γλώσσα εδώ ανάγεται σε πρωτεύον κοινωνικο-πολιτισμικό στοιχείο. Δεν είναι ένα ουδέτερο μέσο, ένα  απλό άθροισμα γραμματικών και συντακτικών κανόνων ή ένα κλειστό σύστημα λεξικογραφικών εννοιών που βέβαια εγγυάται  την αναγκαία πρακτική επικοινωνία μεταξύ μας. Αλλά δε μπορεί  να αντιστοιχηθεί με αυτό που ονομάζουμε «πραγματικότητα».

Διότι ανάμεσα στη γλώσσα και στην «πραγματικότητα» του κόσμου, διαμεσολαβεί μια αλυσίδα ζωντανών κοινωνικών σχέσεων που κουβαλούν γνώμες, ελπίδες, διαφωνίες από τους χώρους που πέρασαν και κατευθύνονται  και εμείς δεχόμαστε ή τροποποιούμε Για το λόγο αυτό κάθε κοινωνική ή πολιτική κρίση αποτυπώνεται σε μια κρίση της γλώσσας.

Αν κοιτάξουμε γύρω μας, θα καταλάβουμε καλύτερα  το μέγεθος αυτής της πολιτικο-κοινωνικής κρίσης της γλώσσας. Εκδηλώνεται με  λέξεις αφοριστικές, λέξεις που υποδηλώνουν   προφητείες μάντεων, υποσχέσεις θαυματοποιών,  ή  διαγγέλματα υπερφυσικών δυνάμεων-«μόνο εμείς, ποτέ, κάτω, πάντα , «όλα για πρώτη  φορά», «αλάνθαστοι», «όλα έγιναν και γίνονται  τέλεια». Λέξεις διχασμού, πόλωσης, έπαρσης: «καταστρέφετε τη χώρα», «και σεις τα ίδια κάνατε». Δεν σκέπτονται  ότι αφόρητες μεγαλοστομίες,  επιπόλαιες γενικεύσεις, αλαζονείες και  συμψηφισμοί είναι ενδείξεις φτώχειας, που ο καθένας την  καταλαβαίνει πολύ καλά.

Μια ολέθρια επιδημία, ένας λοιμός έχει πλήξει το πιο χαρακτηριστικό γνώρισμα της ζωής: τη χρήση των λέξεων. Λέξεις άδειες από  νοήματα και  νοήματα αποσυνδεμένα από αυτό που συμβαίνει στην πραγματική ζωή-ας αναλογιστούμε μόνο τις γλωσσικές αμετροέπειες/ακρότητες, απρέπειες που εκτοξεύτηκαν ακόμα και στην μεγαλύτερη πρόσφατη ανθρώπινη και φυσική τραγωδία στην Α. Αττική.

Βλέπει κανείς καθαρά στην κατάσταση αυτή τον κίνδυνο μιας «μονολογικότητας» που κλείνεται στον εαυτό της, αδυνατεί να επικοινωνήσει, κλείνει τις διόδους επικοινωνίας και άλλων απόψεων, ιδεών και δράσεων. Σαν δεξαμενή που έχει στερέψει. Η ελπίδα μας-μπορούμε να είμαστε έστω και αφελώς αισιόδοξοι- για την υπέρβαση της κατάστασης αυτής είναι ότι  η γλωσσική παραγωγή, επειδή απευθύνεται πάντα  στον  Άλλο, είναι ένα διαλογικό φαινόμενο. Διαμορφώνεται από κοινωνικές αλληλεπιδράσεις και παράγει νέες  αξίες, πραγματικότητες και τρόπους να βλέπουμε  τα πράγματα.

Για το λόγο αυτό ο μονολογικός κόσμος  όποια μορφή  και αν έχει, δεν κρατά πολύ. Ακόμα και η πιο αυταρχική εξουσία, ένας στυγνός τύραννος, ένας αποτρόπαιος δικτάτορας, δεν κατάφεραν και δεν θα καταφέρουν ποτέ να κάνουν υποχείριο τις λέξεις και τα νοήματά τους. Όλες οι λέξεις είναι δανεισμένες από Άλλους και κατευθύνονται σε Άλλους, δεν είναι ιδιοκτησία κανενός. Ζούμε σε ένα κόσμο λέξεων των άλλων. Ένα κόσμο πολλών κόσμων που εξίσου είναι ικανοί να εκφράσουν τους εαυτούς τους.

Αν είναι έτσι, μπορεί τα πράγματα να μην τόσο απαισιόδοξα όσο τα περιγράψαμε αρχικά. Να είμαστε τελικά συμμέτοχοι μιας αναπόφευκτης διαπάλης ανάμεσα στο «μονολογισμό» της πόλωσης, του εγκλεισμού και της στασιμότητας και στο «διαλογισμό» της πολυφωνίας, των αλλαγών, της ανάπτυξης όλων των ανθρώπινων δυνατοτήτων.

Αν το σκεφτούμε καλύτερα, τί άλλο είναι η ιστορία της γλώσσας απο μια συνεχή διαπάλη μεταξύ των δύο αυτών  τάσεων που αντιπροσωπεύουν τις δυνάμεις της στασιμότητας ή της αλλαγής αντίστοιχα; Μια κοινωνικο-πολιτική μάχη για τη γλώσσα με στόχο να γίνει  αυτή «γλώσσα των πραγμάτων» και της πράξης, που ξεκινάει από συγκεκριμένες καταστάσεις ζωής και επανέρχεται σε μας εμποτισμένη με όλη την ανθρώπινη διάσταση. Η γλώσσα είναι ένα μέσον για να πλησιάσει κανείς στην ουσία του κόσμου, στην έσχατη, απόλυτη ουσία.

Δεν ξέρουμε αν συμμερίζεστε τις απόψεις αυτές, σίγουρα υπάρχουν και άλλες και πρέπει να χαιρόμαστε για αυτό. Γιατί θέλουμε να  μπορούμε να κουβεντιάζουμε ελεύθερα και να καλλιεργούμε  προσδοκίες. Ποιες προσδοκίες; Μα αυτές που επιθυμούμε αλλά δεν υπάρχουν, ούτε υπήρξαν ποτέ και αμφιβάλλουμε αν θα υπάρξουν όσο ζούμε.  Αλλά θα μπορούσαν να υπάρξουν δυνητικά στη μετά-κρίση περίοδο και για αυτό είναι ένας αγώνας που αξίζει να δοθεί.

Και τέλος πάντων, τίποτα δεν έχει συντελεστεί  τελεσίδικα στον κόσμο. Δεν έχει διατυπωθεί ακόμα η έσχατη λέξη, το απόλυτο κείμενο του κόσμου για τον κόσμο και μάλλον δεν θα μας αποκαλυφθεί ποτέ. Τίποτε δεν έχει κριθεί, ο κόσμος παραμένει ανοικτός και ελεύθερος παρά τις διάφορες αβεβαιότητες και στερήσεις. Αξιοπρέπεια, Εμπιστοσύνη, Δικαιοσύνη, Ισότητα, Δημοκρατία, Πρόοδος, Ελευθερία, και Ασφάλεια. Δεν είναι χαμένες, ούτε «νεκρές»  λέξεις. Τα νοήματα τους είναι  ζωντανά. Όπως  έχει γράψει ο σπουδαίος εκείνος Μ. Μπαχτίν: «Κάθε λέξη και γλώσσα περιμένει στο μέλλον και θα είναι πάντα στο μέλλον».