ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΟΙ
ΚΩΣΤΟΥΛΑ
ΤΩΜΑΔΑΚΗ
Η καρδιά του αρχιτέκτονα στα πεζοδρόμια της Αθήνας
Το πρώτο πράγμα που προσέχεις στην Αθήνα είναι ότι πρόκειται για μια ήσυχη, μεσογειακή πόλη. Ως τουρίστρια στη χώρα μας, η φίλη μου, συνιδρύτρια, ενός αρχιτεκτονικού γραφείου στη Μασσαλία που ειδικεύεται στον σχεδιασμό δημοσίου αστικού χώρου, δηλώνει αισιόδοξη για το μέλλον της πρωτεύουσας. Της εξηγώ ότι η Αθήνα είναι μια πόλη που ανεβάζει υψηλές θερμοκρασίες, εξαιτίας της έλλειψης πρασίνου και συχνά γίνεται δυσπρόσιτη εξαιτίας της κυκλοφοριακής κίνησης. Περπατάς στο πεζοδρόμιο και τα μηχανάκια κορνάρουν για να κάνεις στην άκρη και να περάσουν. Όσο για τους πεζόδρομους, συχνά "χρησιμεύουν" ως πάρκινγκ.
Ο κάτοικος του κέντρου ανοίγοντας κάθε πρωί την εξώπορτά του έρχεται αντιμέτωπος με κάδους σκουπιδιών και ένα σωρό προβλήματα όπως η συντήρηση πεζοδρομίων, οργάνωση στάθμευσης, ηλεκτροφώτισης. Η οικονομική κρίση άφησε πολλές γειτονιές στην μοίρα τους. Με το κλείσιμο μαγαζιών και βιοτεχνιών ερήμωσαν πολλά οικοδομικά τετράγωνα και ταυτόχρονα χάθηκαν χώροι συνάθροισης του κοινού. Περιοχές ολόκληρες γκετοποιήθηκαν και υποβαθμίστηκαν. Πολλοί κάτοικοι άρχισαν να φεύγουν στα προάστια. Μέσα σε μια δεκαετία το κέντρο έχασε την αίγλη του, την ζωντάνια του. Το παγκόσμιο φαινόμενο της airbnb ξανάνοιξε τη συζήτηση για την ανασυγκρότηση του κέντρου. Το θέμα είναι αν μπορεί να γίνει η Αθήνα μια πόλη που θα αγαπούν οι κάτοικοί της. Πόσο εύκολο είναι το κέντρο της πόλης να γίνει θελκτικό για τους κατοίκους του, να αρχίσουν να το επισκέπτονται και να περνούν χρόνο σε αυτό, να ανοίξουν τα μαγαζιά που έκλεισαν, να δραστηριοποιηθούν εμπορικά και πολιτιστικά γειτονιές που κάποτε έσφυζαν από ζωντάνια ; Για παράδειγμα η ιδέα της πεζοδρόμησης της Πανεπιστημίου δεν είναι καινούργια. Ο Τρίτσης για πρώτη φορά, την δεκαετία του `80 είχε οραματιστεί την "ελεύθερη" πρόσβαση στο Ιστορικό κέντρο αλλά τότε το σχέδιο χαρακτηρίστηκε `γραφικό` από τους περισσότερους και στην καλύτερη περίπτωση ουτοπικό.
Όμως, δεν είναι λίγοι οι Αθηναίοι που μειδιούν, ακόμα και οι πιο καλοπροαίρετοι στα κατά καιρούς περιβαντολλογικά σχέδια που ευελπιστούν να αλλάξουν το αστικό κέντρο της πρωτεύουσας και έτσι να βελτιώσουν και την ευρύτερη περιοχή. "Μπορεί να γίνει μια πόλη που σφύζει από ζωή, πόλος έλξης για χιλιάδες τουρίστες", επιμένει η φίλη μου. Δεν είναι λίγες οι φορές που ακούσαμε για τον σχεδιασμό ενός πράσινου δικτύου, το οποίο θα προσφέρει σκιά που θα συμβάλλει στην μείωση των υψηλών θερμοκρασιών. Και ότι η Πανεπιστημίου θα ενταχτεί σε έναν πολεοδομικό και αρχιτεκτονικό δακτύλιο που θα συνδέσει το Αρχαιολογικό Μουσείο με την Ακρόπολη. Το τραμ θα επεκταθεί από τη λεωφόρο Αμαλίας στα Πατήσια και οι κυκλοφοριακές ρυθμίσεις θα μετατραπούν ώστε ο κάτοικος της πρωτεύουσας αλλά και ο επισκέπτης να έχουν εύκολη πρόσβαση στο ιστορικό κέντρο. Θυμάμαι την φωτογραφία της μακέτας με την πεζοδρομημένη Πανεπιστημίου του ολλανδικού γραφείου OKRA. Ο αρχιτέκτονας Μάρτιν Κνάιτ που κέρδισε στον ευρωπαϊκό διαγωνισμό Rethink Athens,το 2015, τόλμησε να καταθέσει στο ελληνικό κοινό το "θέατρο των χιλίων δωματίων". Σύμφωνα με το βραβευμένο concept, o Κνάιτ μαζί με τους ΟΚΡΑ, πρότεινε την νόμιμη ανακατάληψη κενών κτιρίων του κέντρου προκειμένου να οργανωθούν σε αυτά πολιτιστικά δρώμενα από τους κατοίκους της περιοχής. Το σκεπτικό της αρχιτεκτονικής ομάδας είναι ότι όταν δώσεις κάτι καλαίσθητο στον κόσμο, κάτι που τον διευκολύνει και κάνει πιο όμορφη την καθημερινότητά του, τότε εκείνος θα το εκτιμήσει και θα το σεβαστεί.
Έχει συμβεί στη Μόσχα, έχει συμβεί στο Βερολίνο, στο νότιο Λονδίνο σε περιοχές που δεν είχαν ζωή και τελικά αναγεννήθηκαν. Ίσως, έφτασε η στιγμή να επικεντρωθούμε σε αρχιτεκτονικές παρεμβάσεις σε γειτονιές που έχουν υποβαθμιστεί αλλά αντιστέκονται και δεν θέλουν να αφεθούν στην μοίρα τους.
Ως γνωστό η Αθήνα δημιουργήθηκε στα ίχνη της παλιάς που ήταν πολύ μικρότερη. Η συγκέντρωση της επαρχίας στην πρωτεύουσα οδήγησε στην κατάργηση του δημόσιου χώρου. Καταστρατηγώντας οικοδομικούς κανονισμούς χτίστηκαν κακοφωτισμένα και ανήλια διαμερίσματα ενώ η ανεξέλεγκτη και χωρίς σχεδιασμό πολεοδομική ανάπτυξη στέρησε τους Αθηναίους από την δυνατότητα να απολαύσουν την πόλη τους. Σήμερα, συνειδητοποιούμε την διάκριση ανάμεσα στο ιδιωτικό και το δημόσιο, και ο όρος δημόσιο σημαίνει κάτι ευρύτερο και πιο ουσιαστικό, στα αγγλικά "commons", δηλαδή το δημόσιο αγαθό, όπως η θάλασσα, οι λόφοι, αλλά και το ίδιο το περιβάλλον, αποτελούν μέρος της τοπογραφίας της πόλης.
Ίσως, είναι η κατάλληλη στιγμή να εστιάσουμε στα μικρής κλίμακας έργα, αυτά που κάνουν ανυπόφορη την καθημερινότητά μας, όπως τα πεζοδρόμια, το παρκάκι της γειτονιάς, τα παγκάκια, τις φυτεύσεις. Υπάρχουν γειτονιές της Αθήνας που έχουν αναβαθμιστεί μετά από επεμβάσεις κατοίκων, πολιτιστικών συλλόγων που εξωραΐζουν χώρους με αυτοσχέδιο τρόπο. Μήπως τελικά αλλάζει η νοοτροπία των Ελλήνων;