ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΟΙ

Το Πνεύμα της Ανεκτικότητας….

Ανάμεσα στα όντα που είναι τόσο ατελή όσο ο άνθρωπος, θα κυριαρχεί πάντα η διαφορετικότητα.

Για την ειρηνική συνύπαρξη σε μια κοινωνία είναι ανάγκη τα μέλη της να αποδέχονται πράγματα με τα οποία διαφωνούν. Η ανεκτικότητα δημιουργεί περιβάλλον συνύπαρξης ομάδων ανθρώπων με διαφορετικές ιστορίες, πολιτισμούς και ταυτότητες…

Ο πρώτος στοχαστής της ανεκτικότητας, John Locke [1632-1704], απέδιδε ιδιαίτερη σημασία στην ελευθερία της συνείδησης και την ανάγκη να αποδεσμευτούν οι θρησκευτικές πεποιθήσεις των ανθρώπων από κάθε εκκλησιαστική ορθοδοξία. Το καθεστώς ανεκτικότητας του Locke αξιώνει την πλήρη χειραφέτηση του ατόμου ή μάλλον τη διαίρεσή του σε πιστό, μοναδικό κριτή της αλήθειας της πίστης του, και πολίτη, οι πράξεις του οποίου υπόκεινται στους κανόνες της πολιτικής αρχής. Η ενάσκηση μιας αυθεντικής ελευθερίας συνείδησης αποσυνδέει το άτομο από τη θρησκευτική κοινότητα όπου ανήκει, απέναντί του έχει μόνο τον Δημιουργό. Άλλωστε, ο ελεύθερος άνθρωπος πηγαίνει στον ουρανό απ’ όποιον δρόμο τον ευχαριστεί.

Τον Voltaire] [1694-1778] απασχόλησε η έλλειψη ανεκτικότητας, η οποία μπορεί να ονομάζεται φανατισμός ή υπερβάλλων θρησκευτικός ζήλος και προκαλεί δολοφονίες, βασανιστήρια, σφαγές, εμφυλίους πολέμους… Το μοναδικό όπλο απέναντι στο τέρας του φανατισμού είναι ο ορθός λόγος.

Αξίζει να σημειωθεί ότι η ανεκτικότητα δεν γεννήθηκε μόνο από τις νεωτερικές ιδέες του Διαφωτισμού, αλλά και από το εμπόριο και την ανταγωνιστική αγορά των θρησκειών. Στο πνεύμα των νόμων ο Montesquieu [1689-1755] υποστηρίζει: παντού όπου υπάρχουν ήπια ήθη, υπάρχει εμπόριο και ότι παντού όπου υπάρχει εμπόριο, υπάρχουν ήπια ήθη.

Η θρησκευτική και πολιτική ελευθερία, ως ελεύθερη έκφραση αγοράς ιδεών, πρέπει να προστατεύεται, αφού η αλήθεια αναδεικνύεται από τη σύγκρουση ακριβώς των ιδεών, με την προϋπόθεση η έκφρασή τους να μη διασαλεύει τη δημόσια τάξη και ο τρόπος ζωής ο οποίος είναι παράξενος, αλλά δεν πλήττει τα δικαιώματα και τα συμφέροντα των υπολοίπων, δεν μπορεί να καταδικαστεί επειδή είναι διαφορετικός! Βέβαια, το δικαίωμα στην υπερβολή δεν είναι άνευ ορίων, αλλά τα όρια της ανεκτικότητας διαρκώς μεταβάλλονται, ανάλογα με τις χώρες και τις ιστορικές συνθήκες.
Η ελευθερία έκφρασης και η ελευθερία θρησκείας και γνώμης περιλαμβάνονται και στην Οικουμενική Διακήρυξη των δικαιωμάτων του ανθρώπου (10-12-1948).

Το ερώτημα που πλανάται είναι: πώς μπορούμε να ζούμε καλά σε μια κοινωνία ποικιλομορφίας;
Ο K. Popper [1902-1994] τόνιζε: ίσως έχω άδικο και εσείς έχετε δίκιο, και συζητώντας έλλογα μεταξύ μας, θα μπορέσουμε ίσως να διορθώσουμε κάποια από τα σφάλματά μας και να πλησιάσουμε την αλήθεια ή να ενεργήσουμε προς τη σωστή κατεύθυνση [1].

Όπως είναι γνωστό [4], η ανεκτικότητα είναι μα σχέση ανισότητας. Το να ανέχεται κανείς κάποιον άλλο είναι μια πράξη ισχύος, το να γίνεται εκείνος ανεκτός, μια πράξη αδυναμίας. Οι κοινωνίες οφείλουν να στοχεύουν σε κάτι καλύτερο από αυτόν τον συνδυασμό, κάτι πέρα από την ανεκτικότητα, που θα οδηγεί στον αμοιβαίο σεβασμό.

Η παγκοσμιοποίηση έχει καταστήσει την ανεκτικότητα σημαντική παράμετρο για την ενότητα του ανθρωπίνου είδους (η αμεσότητα της διαφοράς και η καθημερινή επαφή με την ετερότητα δεν έχουν ποτέ βιωθεί τόσο έντονα), γιατί η ανεκτικότητα καθιστά το διαφορετικό πιθανό και το διαφορετικό κάνει την ανεκτικότητα απαραίτητη.

Οι κοινωνίες οφείλουν να επιμείνουν στην εξάλειψη του φανατισμού με διαπαιδαγώγηση της νεολαίας, χωρίς να ανέχονται την απειλή της μισαλλοδοξίας, η ελευθερία δεν είναι άνευ ορίων, τα όρια όμως πρέπει να είναι καθορισμένα με σαφήνεια. Άλλωστε, ο ένοπλος φανατισμός παραμένει το κύριο εμπόδιο για την ανεκτικότητα και την ελευθερία έκφρασης.

Η ανεκτικότητα είναι μια ενεργή αρχή που βασίζεται στη σύγκρουση ιδεών, δεν είναι επομένως ακίνδυνη και εκεί έγκειται το μεγαλείο της…
Η ανεκτικότητα στις μέρες μας δοκιμάζεται και ο λόγος είναι τα κύματα μετανάστευσης.

Ζούμε την εποχή της πολυπολιτισμικότητας και της ξενοφοβίας που εκδηλώθηκε στην Ευρώπη κυρίως από το φθινόπωρο του 2010. Τι πρέπει να κάνουμε ώστε η παρουσία των μεταναστών (όχι των εισβολέων) να είναι πιο εύκολη γι’ αυτούς και πιο επωφελής για τους αυτόχθονες;

Τα μέλη μιας κοινωνίας πρέπει να διαθέτουν κοινά στοιχεία που να τους επιτρέπουν να συμβιώνουν. Ο σεβασμός των νόμων και των θεσμών είναι η πρώτη απαραίτητη προϋπόθεση. Αξίζει να σημειωθεί ότι η κουλτούρα των μεταναστών, διαφορετική από αυτή της πλειοψηφίας, έχει προορισμό να συμμετάσχει στη χορωδία που εκφράζει την κουλτούρα της χώρας. Βέβαια, κάποια έθιμα των μεταναστών έρχονται σε αντίθεση με τους νόμους της χώρας υποδοχής. Σε τέτοιες περιπτώσεις, σε μια δημοκρατική χώρα υπερισχύει ο νόμος του εθίμου. Αν ο νόμος δεν παραβιάζεται, τότε αυτά δεν μπορούν να απαγορευτούν.

Η καλή συνύπαρξη ανάμεσα στους μετανάστες και τους κατοίκους της χώρας υποδοχής απαιτεί κοινή πολιτισμική βάση, δηλαδή ένα σύνολο γνώσεων πάνω στους κώδικες που ισχύουν σ’ αυτή την κοινωνία. Ο ρόλος αυτός ανήκει στην εκπαίδευση και έχει σκοπό να δημιουργήσει εκείνο το περιβάλλον που θα επιτρέψει στις διάφορες κουλτούρες να επικοινωνούν μεταξύ τους. Το πρώτο και σημαντικότερο πολιτισμικό στοιχείο είναι η γλώσσα, η καλή γνώση της οποίας είναι ουσιώδης για τη συμμετοχή στην κοινή ζωή και την απόκτηση οποιουδήποτε στοιχείου του πολιτισμού. Εκτός από τη γλώσσα οι κάτοικοι μιας χώρας έχουν επίσης ανάγκη από κοινή μνήμη. Οι νέες γενιές των μεταναστών οφείλουν να μάθουν την ιστορία της χώρας στην οποία ζουν και που πιθανότατα θα ριζώσουν.

Το να είμαστε άνθρωποι σημαίνει να μεταναστεύουμε. Όλοι είμαστε μετανάστες ή παιδιά μεταναστών ή εγγόνια πρόσφατων ή πανάρχαιων μεταναστών. Η μετανάστευση έχει αποφέρει πολλά οφέλη στις χώρες υποδοχής (κυρίως της δυτικής Ευρώπης) [3]: οι μετανάστες δέχονται να κάνουν επαγγέλματα που περιφρονούν οι αυτόχθονες, συμβάλλει στην ανανέωση του πληθυσμού (αυξάνοντας το ποσοστό των ενεργών πολιτών), ενισχύει το επιχειρηματικό πνεύμα και την καινοτομία και προσφέρει στους αυτόχθονες την ευκαιρία να δουν τον εαυτό τους και με τα μάτια ενός άλλου.

Ο τρόπος που βλέπουμε τους άλλους σηματοδοτεί τον πολιτισμό μας. Το να είσαι πολιτισμένος δεν σημαίνει να έχεις κάνει ανώτατες σπουδές ή να έχεις διαβάσει πολλά βιβλία. Άλλωστε, ξέρουμε ότι οι γνώσεις δεν εμπόδισαν πράξεις αποτρόπαιες. Το να είσαι πολιτισμένος σημαίνει να είσαι ικανός να σέβεσαι τους άλλους ανθρώπους, έστω κι αν έχουν πρόσωπα και ήθη διαφορετικά από τα δικά σου και ακόμη ότι ξέρεις να μπαίνεις στη θέση τους για να δεις τον εαυτό σου με τα μάτια των άλλων [2].

Στις σημερινές συνθήκες, η πλειονότητα ανέχεται την πολιτισμική διαφορά με τον ίδιο τρόπο που η κυβέρνηση ανέχεται την αντιπολίτευση.
Χρειαζόμαστε ακόμη πολύ δρόμο να κατανοήσουμε το μήνυμα του Διαφωτισμού: η έλλειψη ανεκτικότητας είναι προϊόν αλαζονείας…

O. Καθ. Χρήστος Β. Μασσαλάς- π. Πρύτανης του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων
E-mail: [email protected]

Αναφορές
[1]. D. Lacorne: Τα όρια της ανεκτικότητας. Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, 2021
[2]. Χ. Β. Μασσαλάς: Βαδίζοντας από τον 20ό στον 21 ο αιώνα. Ριζάρειο Ίδρυμα, 2021
[3]. T. Todorov: Οι εσωτερικοί εχθροί της Δημοκρατίας. Εκδόσεις Πατάκη, 2013
[4]. M. Walzer: Περί ανεκτικότητας. Εκδόσεις Καστανιώτη, 2001

Δεν υπάρχουν ακόμη σχόλια.

Υποβολή απάντησης

Παρακαλώ εισάγετε το σχόλιο σας εδώ.
Παρακαλώ εισάγετε το όνομά σας εδώ.
Παρακαλώ εισάγετε το email σας εδώ.