Η διεθνής πραγματικότητα είναι γεμάτη από συγκρούσεις, η διάρκεια των οποίων συχνά τις καθιστά «ρουτίνα» στα μάτια του ευρύ κοινού, μέχρι ένα φρικιαστικό γεγονός να τις φέρει πάλι στο προσκήνιο. Οι συγκρούσεις του Μαΐου 2021 στην Ιερουσαλήμ κατέδειξαν τη διάρκεια του Παλαιστινιακού προβλήματος, αλλά η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία το υποβάθμισαν στη συνείδηση του κοινού. Οι τρομοκρατικές επιθέσεις της Χαμάς στις 7 Οκτωβρίου ανέδειξαν εκ νέου το πρόβλημα και, συνάμα, μία σειρά από ερωτήματα.

Γιατί είναι σημαντική αυτή η μικρή περιοχή του κόσμου, τα εδάφη της βιβλικής Παλαιστίνης, τα οποία αποτελούνται κυρίως από ερήμους; Γιατί υπάρχει εμμονή με αυτή την περιοχή; Μπορεί κάποια από τις δύο πλευρές να πείσει ότι διεξάγει «δίκαιο πόλεμο» ή πρόκειται για αφηγήσεις που βρίθουν από στερεότυπα – αντισημιτικά, αντι-ισλαμικά ή αντιχριστιανικά;

Ένα βασικό ζήτημα είναι ότι και οι τρεις θρησκείες (Ιουδαϊσμός, Ισλάμ, Χριστιανισμός) διατυπώνουν συλλογικά προσανατολισμένες αξιώσεις επί του εδάφους και αυτό το δεδομένο θέτει το φάσμα των συλλογικών δικαιωμάτων, πρωτίστως το δικαίωμα της αυτοδιάθεσης και την ιστορική αξίωση επί μίας περιοχής. Τα ζητήματα της συλλογικής ταυτότητας και των ιστορικών αξιώσεων μεγεθύνονται υπό την οπτική του χρονικού πλαισίου.

Μία ιδιαίτερα διαδεδομένη αφήγηση είναι ότι οι Δυτικοί αποικιοκράτες ευθύνονται για τη διαίρεση της Μέσης Ανατολής. Η αφήγηση αυτή επιλέγει ως χρονική αφετηρία το 1918, την επαύριο του Α΄ΠΠ, και παρουσιάζει την Αγγλία και τη Γαλλία, δηλαδή τις νικήτριες δυνάμεις, να διαιρούν αυθαίρετα τα εδάφη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, αφότου πρώτα την οδήγησαν σε κατάρρευση. Οι Δυτικοί αποικιοκράτες απάντησαν ότι το οθωμανικό κράτος είχε ήδη καταρρεύσει και έπρεπε γρήγορα να λάβουν αποφάσεις, που εκείνη την περίοδο δεν ήταν προφανείς: έδωσαν μέρος της Μέσης Ανατολής στους Άραβες, που δεν είχαν δική τους ανεξάρτητη γη υπό τους Οθωμανούς, και έδωσαν μέρος της στους Εβραίους. Αν το ιστορικό φαντασιακό επεκταθεί για να ξεκινήσει η ανάλυση μερικές χιλιάδες χρόνια νωρίτερα, τότε προκύπτει η αφήγηση ότι οι Εβραίοι έχουν ιστορική αξίωση στην Παλαιστίνη. Κάθε πλευρά παίρνει όποιο ιστορικό πλαίσιο θέλει και τα συμπεράσματα που εξάγονται διαφέρουν σημαντικά και αυτό είναι σημαντικό πρόβλημα, επειδή είναι δύσκολο να αποφασιστεί ποιο είναι το κατάλληλο χρονικο πλαίσιο για την ανάλυση της σημασίας των ιστορικών γεγονότων.

Ένα άλλο βασικό ζήτημα αφορά τα κράτη που μπορούν να χρησιμοποιήσουν τις αντιμαχόμενες πλευρές, ιδιαίτερα τους Παλαιστινίους, με σκοπό να συνεχίσουν τη διένεξη προς όφελος των ανεπίσημων πολιτικών κινήτρων τους. Το Ιράν είναι το κράτος που στηρίζει την Χαμάς και το ανεπίσημο πολιτικό κίνητρο συνδέεται με την κατάσταση που έχει διαμορφωθεί στο εσωτερικό του κράτους. Οι μουλάδες στο Ιράν αισθάνονται ότι αποδυναμώνεται η εξουσία τους, όπως φανερώνει η πρωτόγνωρη για εκείνους εξέγερση των πολιτών, και αναζητούν την ευκαιρία να χρησιμοποιήσουν την ιστορία του Ισλάμ εναντίον των Εβραίων για να ενισχύσουν την παραμονή τους στην εξουσία. Οι Συμφωνίες του Αβραάμ, που είναι το πιο σημαντικο βήμα για ειρήνευση στη Μέση Ανατολή τα τελευταία 75 χρόνια, συνιστούν υπαρξιακή απειλή για τους μουλάδες. Για τον λόγο αυτό, απευθύνθηκαν στην «μαριονέτα» τους Χαμάς για να προκαλέσουν νέο χάος στην Παλαιστίνη, ελπίζοντας ότι η ισραηλινή αντίδραση θα ήταν τόσο συντριπτική, ώστε ο αραβικός κόσμος να στραφεί εναντίον τους και να καταρρεύσουν οι Συμφωνίες Αβραάμ.

Ένα άλλο ζήτημα που τίθεται είναι αν η Χαμάς εκπροσωπεί την πλειοψηφία των Παλαιστινίων. Η Χαμάς συγκροτήθηκε το 1987, ως αντιπολίτευση στο κυρίαρχο Παλαιστινιακό κόμμα, την Φατάχ, που εκείνη την περίοδο βρισκόταν σε ειρηνευτικές συνομιλίες με το Ισραήλ. Οι Παλαιστίνιοι αρχικά είχαν υψηλές προσδοκίες για την έκβαση των συνομιλιών, αλλά η Χαμάς υπονόμευσε τη διαδικασία με σειρά βομβιστικών επιθέσεων και επιθέσεων αυτοκτονίας. Καθώς η Χαμάς πετυχαίνει τη διακοπή των ειρηνευτικών διαδικασιών, υπερασπίζεται την φιλοσοφία και το μήνυμά της: ο υψηλόβαθμος αξιωματούχος Ghazi Hamad δήλωσε χαρακτηριστικά ότι, «δεν αρκούν οι επιθέσεις της 7ης Οκτωβρίου και πρέπει να δώσουν ένα μάθημα στο Ισραήλ δύο και τρεις φορές». Η ταύτιση των Παλαιστινίων με την λογική της τρομοκρατικής οργάνωσης γίνεται με ένα επιχείρημα που ακούγεται συχνά, ότι η Χαμάς αποτελεί εκλεγμένη κυβέρνηση στη Γάζα από το 2006, παρότι έκτοτε δεν έχουν διεξαχθεί νέες εκλογές. Η Χαμάς κέρδισε τις εκλογές με σχετική πλειοψηφία, επειδή η Φατάχ διασυρόταν για ανικανότητα και διαφθορά. Επίσης, στελέχη της Χαμάς παρουσίαζαν την οργάνωση ως μετριοπαθή, αρνούνταν ότι ήταν φονταμενταλιστές και δήλωναν ότι πίστευαν στην ελευθερία, τη δημοκρατία και τον πολιτικό πλουραλισμό. Η πραγματικότητα είναι διαφορετική, με την Χαμάς να έχει φυλακίσει και βασανίσει άτομα που δηλώνουν υπέρ των συνομιλιών με το Ισραήλ, όπως και στελέχη της Φατάχ. Σε δημοσκόπηση που διεξήχθη λίγες μέρες πριν την επίθεση, το 73% των ερωτηθέντων Παλαιστινίων ήταν υπέρ της ειρηνικής επίλυσης της διένεξης.

Τα παραπάνω ζητήματα εδραιώνουν την πεποίθηση-αφήγηση ότι ο πόλεμος που μαίνεται από τις 7 Οκτωβρίου έχει ως διακύβευμα τις αξίες αντί για το έδαφος και τα δύο εμπόλεμα μέρη είναι η τζιχάντ ενάντια στα ίσα δικαιώματα, την ελευθερία και την ειρήνη.

* Δρ Χάρης Μπουμπαγιατζόγλου, Εντεταλμένος Λέκτορας Διεθνούς Πολιτικής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο.