Στην "Πολιτεία" του Πλάτωνος, ο αδελφός του Σωκράτη, ο Γλαύκωνας, υποστηρίζει ότι είναι στη φύση του ανθρώπου να αδικεί, όταν μάλιστα ξέρει εκ των προτέρων ότι δε θα υποστεί τις συνέπειες της αδικίας του. Φέρνει μάλιστα ως παράδειγμα (ακριβέστερα επινοεί) την ιστορία του Γύγη.

Ο Γύγης ήταν βοσκός του βασιλιά της Λυδίας. Την ώρα που έβοσκε τα πρόβατα έπιασε φοβερή καταιγίδα και έγινε τόσο δυνατός σεισμός, ώστε άνοιξε η γη κάτω απ’ τα πόδια του. Κατέβηκε στο χάσμα που δημιουργήθηκε και εκεί μέσα στα σπλάχνα της γης, είδε ένα μεγάλο χάλκινο κούφιο άλογο. Από κάποια ανοίγματα στα πλευρά του κοίταξε μέσα του και διαπίστωσε ότι εκεί ήταν ξαπλωμένος ένας νεκρός με διαστάσεις σχεδόν γιγαντιαίες. Και το σημαντικότερο, φορούσε στο χέρι του ένα χρυσό δακτυλίδι. Όταν ανέβηκε στην επιφάνεια διαπίστωσε ότι το εύρημά του είχε μία μαγική δυνατότητα. Περιστρέφοντας την πέτρα του («σφενδόνην» την ονομάζει ο Πλάτωνας) προς το εσωτερικό της παλάμης του, γινόταν αόρατος και εμφανιζόταν πάλι, γυρίζοντας το δακτυλίδι προς την αντίστροφη φορά.

Ο ταπεινός βοσκός είχε λοιπόν στα χέρια του ένα τεράστιο όπλο. Μπορούσε να κάνει οτιδήποτε επιθυμούσε, χωρίς να γίνεται αντιληπτός και κυρίως, χωρίς να τιμωρείται ή έστω να επιπλήττεται. Από τη μια στιγμή στην άλλη έγινε φορέας μιας απρόσμενης δύναμης, η οποία μπορούσε να λειτουργήσει προς όφελός του, πάντα όμως υπό το βάρος μιας έστω και λανθάνουσας αδικίας, που μπορούσε να φτάσει κι ως το έγκλημα. Και πραγματικά έτσι έγινε. Ο ασήμαντος μέχρι τότε Γύγης έγινε εραστής της βασίλισσας και με τη βοήθειά της σκότωσε τον αφέντη του και πήρε ο ίδιος την εξουσία.

Το συμπέρασμα του Γλαύκωνα, από τη φανταστική αυτή ιστορία, είναι αυτό που προείπαμε, ό,τι δηλαδή είναι στη φύση του ανθρώπου να αδικεί, όταν μάλιστα ξέρει εκ των προτέρων ότι δε θα υποστεί τις συνέπειες της αδικίας του.

Ο Σωκράτης, ως απάντηση στις αιτιάσεις του αδελφού του, αντιπαραθέτει την ιστορία του Αρδιαίου, του τυράννου της Παμφυλίας, ο οποίος για να πάρει την εξουσία διέπραξε πατροκτονία και αδελφοκτονία. Μάλιστα, στη διάρκεια της διακυβέρνησής του διέπραξε και άλλα βαρύτατα εγκλήματα, τόσα που τα 1000 χρόνια της τιμωρίας του δεν ήταν αρκετά για να τα ξεπλύνει στον άλλο κόσμο. Γι' αυτό και όταν όλοι οι άλλοι, που έχουν εκτίσει την ποινή τους για τα προηγούμενα ατοπήματά τους ή έχουν απολαύσει το αντίτιμο για τον πρότερο έντιμο βίο τους, είναι έτοιμοι να επανέλθουν στη ζωή, ο Αρδιαίος θα παραμείνει στον άλλο κόσμο, ένα ράκος από τα βασανιστήρια, παράδειγμα προς αποφυγή σ' όλους όσοι περνούν από εκεί και τον βλέπουν.

Την ίδια αντιμετώπιση με τον Αρδιαίο είχαν και όλοι οι άλλοι τύραννοι. Όταν εξέτιαν, στον κάτω κόσμο, την καθιερωμένη ποινή που επιβαλλόταν στους αδίκους και ετοιμαζόταν να βγουν στο φως, άντρες άγριοι και όλο φωτιά που βρισκόταν εκεί, αφού τους βασάνιζαν, άρχιζαν να τους σέρνουν έξω από το δρόμο και να τους ξεσκίζουν επάνω στους ασπαλάθους, πριν τους ρίξουν πάλι στα Τάρταρα και τελικά η ψυχή χανόταν για πάντα...

Με το παράδειγμα του Αρδιαίου ο Σωκράτης ήθελε να δείξει ότι η δικαιοσύνη είναι αναπόδραστη, άγρυπνη και πανταχού παρούσα. Όποιος θεωρήσει ότι της ξέφυγε πλανάται οικτρά. Μπορεί ο ίδιος να μην είναι οπαδός της άποψης του «όλα εδώ πληρώνονται», μπορεί δηλαδή να αδιαφορεί για το που κανείς εκτίει τα κρίματά του, το γεγονός όμως ότι τα εκτίει κάποια στιγμή είναι αμετάκλητο. Κι όταν αυτή η στιγμή φτάσει τότε ακόμη και τα στοιχεία της φύσης συνωμοτούν για την αποκατάσταση των πραγμάτων. Όλοι ανεξαιρέτως οφείλουν να καταβάλουν το αντίτιμο του χρέους τους στη Δίκη, ανεξάρτητα από τον τόπο καταγωγής τους και τις αντιλήψεις με τις οποίες γαλουχήθηκαν. Και το μεγαλύτερο αντίτιμο θα το πληρώσουν οι «σπουδαίοι» και οι «τρανοί» που καλυμμένοι πίσω από την ασυλία μιας τυραννικής εξουσίας λειτούργησαν εις βάρος του λαού τους.

Το διάλογο του Σωκράτη με τον Γλαύκωνα, μέσω της παράθεσης των ιστοριών του Αρδιαίου και του Γύγη, τον θυμήθηκα επειδή σαν σήμερα, 22 Σεπτεμβρίου του 1971, κηδεύτηκε στην Αθήνα ο Γιώργος Σεφέρης -είχε πεθάνει δύο ημέρες νωρίτερα στον Ευαγγελισμό. Η κηδεία του ήταν πάνδημη και έλαβε έντονα αντιδικτατορικό χαρακτήρα. Στη νεκρώσιμη πομπή προς το Α' Νεκροταφείο, μπροστά στην Πύλη του Αδριανού, το πλήθος σταμάτησε την κυκλοφορία και άρχισε να τραγουδά την "Άρνηση" ("Στο περιγιάλι το κρυφό", όπως είναι πιο γνωστό), το απαγορευμένο τραγούδι του Μίκη Θεοδωράκη σε στίχους Σεφέρη. Την επομένη, στις 23 Σεπτεμβρίου, δημοσιεύεται στο "Βήμα" το τελευταίο ποίημα του Γιώργου Σεφέρη, το "Επί Ασπαλάθων", που είχε γράψει στις 31 Μαρτίου 1971 και αποτελεί μία ακόμη καταγγελία κατά της δικτατορίας.

Το ποίημα αυτό, και όχι αυτή καθαυτή η κηδεία του Σεφέρη, με έκαναν να θυμηθώ, για να είμαι ακριβέστερος, την "Πολιτεία" του Πλάτωνα. Και ο λόγος είναι ότι τους τυράννους, σύμφωνα με τα λεγόμενα του Σωκράτη που προαναφέραμε, ...αφού τους βασάνιζαν, άρχιζαν να τους σέρνουν έξω από το δρόμο και να τους ξεσκίζουν επάνω στους ασπαλάθους, πριν τους ρίξουν πάλι στα Τάρταρα... Ο Σεφέρης, ενθυμούμενος λοιπόν τον πλατωνικό διάλογο γράφει: Το βράδυ βρήκα την περικοπή:/ "Τον έδεσαν χειροπόδαρα", μας λέει, "τον έριξαν χάμω και τον έγδαραν/ τον έσυραν παράμερα τον καταξέσκισαν/ απάνω στους αγκαθερούς ασπάλαθους/ και πήγαν και τον πέταξαν στον Τάρταρο, κουρέλι./ Έτσι στον κάτω κόσμο πλέρωνε τα κρίματά του/ ο Παμφύλιος Αρδιαίος ο πανάθλιος Τύραννος".

Σύμφωνα με το λεξικό, ο ασπάλαθος είναι φυτό της μεσογειακής χλωρίδας που ανήκει στα ψυχανθή. Είναι ένας πολυετής αγκαθωτός θάμνος με ύψος μέχρι 1,5 με 2 μέτρα. Ανθίζει στις αρχές τις άνοιξης και τα άνθη του έχουν έντονο κίτρινο χρώμα και χαρακτηριστική οσμή. Αναπτύσσονται σε δέσμες ή βότρεις των 2 με 15 ανθών. Ο καρπός του είναι μικρός χεδρωπός και καλυμμένος με γκριζόχρωμες τρίχες. Ο καρπός του τρώγεται από κατσίκες. Όταν οι βλαστοί ξεραθούν το καλοκαίρι μετατρέπονται σε σκληρά αγκάθια. Φύεται σε θαμνώνες σε ξηρές περιοχές με χαμηλό υψόμετρο.

Υποθέτω, ω αναγνώστες μου, ότι οι περισσότεροι από εσάς, όντας υποψιασμένοι, θα περιμένετε να κάνω κάποια αντιστοίχηση των προαναφερομένων στο σήμερα. Νομίζω, πως αν το έπραττα θα ήταν ευτελές για τον Πλάτωνα και οπωσδήποτε βλάσφημο για τον Σεφέρη, ενώ θα αδικούσα και σας και ιδίως τη νοημοσύνη σας. Δικά σας λοιπόν τα όποια συμπεράσματα.

Εγώ, απλώς αναφέρω πως η χώρα μας και ο λαός της αδικούνται κατάφωρα. Ο έλληνας πρωθυπουργός πηγαίνει αύριο, 23 Σεπτεμβρίου, την ημέρα δηλαδή που δημοσιεύτηκε το "Επί ασπαλάθων", στην Βαυαρία (που, όλως τυχαία, η κατάληξή της είναι ίδια με την Παμφυλία). Πηγαίνει ικέτης -για το χρέος και το μνημόνιο, με το οποίο μας έχουν αλυσοδέσει οι δανειστές μας- στην Μέρκελ, ήτις μπορεί να μην κάνει ρίμα με τον Αρδιαίο, αλλά οι περισσότεροι, στην Ευρώπη, την αποκαλούν "τύραννο" (και τον έλεγχο της Γερμανίας στην ευρωζώνη, "δικτατορία"), ενώ οι δηλώσεις της, άλλοτε για την λιτότητα, που πρέπει να συνεχίσουμε και άλλοτε για την ανάπτυξη, την οποίαν χρειαζόμαστε, θυμίζουν το δαχτυλίδι του Γύγη.

Τέλος, κάποιοι από σας, μπορεί να βρείτε πως υπάρχουν ομοιότητες των πρωταγωνιστών του Πλάτωνα και του Γλαύκωνα και με πρόσωπα που πρωταγωνιστούν, κυβερνώντας, σήμερα την Ελλάδα. Ενδεχομένως, δεν έχετε άδικο. Το μόνο πρόβλημα είναι πως "επί ασπαλάθων" σέρνονται και ξεσκίζονται οι Έλληνες και όχι οι τύρρανοί τους. Κι αυτό είναι το γαμώτο. Ενώ δεν υπάρχει και ένας Σεφέρης που με τα γραφτά του ή έστω την κηδεία του να μας ξεσηκώσει. Μόνον Γύγηδες και Αρδιαίοι. Νυν και ερχόμενοι. Δυστυχώς...

ΥΣΤΕΡΟΓΡΑΦΟ: Το κείμενο γράφτηκε στις 22 Σεπτεμβρίου 2014. Πριν επτά χρόνια. Ο πρωθυπουργός που θα πήγαινε να συναντήσει την Μέρκελ ήταν ο Αντώνης Σαμαράς. Το θυμήθηκα με αφορμή τα δημοσιεύματα για τα 50 χρόνια από τον θάνατο του Σεφέρη. Και ιδιαίτερα από την απαγγελία του ποιήματος Επί Ασπαλάθων από την Πρόεδρο της Δημοκρατίας. Η αλήθεια είναι ότι θα προτιμούσα η κ. Κατερίνα Σακελλαροπούλου να είχε απαγγείλει το ποίημα όταν ήταν στο Συμβούλιο της Επικρατείας, τότε που η χώρα σέρνονταν και ξεσκίζονταν επί ασπάλαθων από τους δανειστές και τα μνημόνια. Τότε θα είχε αξία. Δεν το έπραξε. Οι περισσότεροι Έλληνες δικαστές φαίνεται ότι προτιμούν τις απαγγελίες των ποινών από τις πράξεις αντίστασης. Δυστυχώς. Προτιμούν να σκαρφαλώνουν τα αξιώματα της ιεραρχίας και κι όχι τις λέξεις, όπως μιαν ανεμόσκαλα. Όπως θα έλεγε και ο Σεφέρης για τον θεσμικό κύκλο της κυρίας Προέδρου: Ευνουχισμένοι διανοούμενοι, μικροί ανίκανοι και τυφλοί κυβερνήτες...