«Η δημοκρατία δεν μπορεί να ανασταλεί ή να τεθεί σε ομηρία. Η άσκησή της είναι εγγύηση της ειρήνης και της ασφάλειας και όχι απειλή ή κίνδυνος».

Ο πρωθυπουργός του Κοσόβου Άλμπιν Κούρτι, με τα παραπάνω λόγια, επιχειρεί να επιρρίψει στη Σερβία την αποκλειστική ευθύνη για τα βίαια επεισόδια που εκδηλώνονται στην πόλη Zvečan από τις 29 Μαΐου. Περιστατικά συγκρούσεων εκδηλώνονται σε τακτική βάση στο Κόσοβο, αλλά η ένταση της βίας των τελευταίων ημερών χαρακτηρίζεται ως η χειρότερη της τελευταίας δεκαετίας, καθώς τραυματίστηκαν 30 στρατιώτες της KFOR και 52 διαδηλωτές.

Η συνύπαρξη των Αλβανών και των Σέρβων εντός του Κοσόβου χαρακτηριζόταν ανέκαθεν από εντάσεις, δεδομένου ότι κάθε πλευρά διατυπώνει αποκλειστικές αξιώσεις επί του εδάφους και προσπαθεί να επιβεβαιώσει την εξουσία της. Οι ηγεσίες των Αλβανών Κοσοβάρων και των Σέρβων αντιλαμβάνονται ότι κλειδί για την πραγματοποίηση των αξιώσεών τους είναι η ηθική νομιμοποίηση αυτών, μέσα από την αποδοχή της διεθνούς κοινότητας. Η αποδοχή αυτή απαιτεί την επίκληση αρχών και αξιών που θεωρούνται δεδομένες, όπως η αρχή της αυτοδιάθεσης, η λαϊκή κυριαρχία και το κράτος δικαίου.

Οι Σέρβοι του Κοσόβου, που αποτελούν το 8% του πληθυσμού της περιοχής, δεν αναγνωρίζουν ως κυρίαρχο κράτος το Κόσοβο και συχνά διαμαρτύρονται εναντίον των προσπαθειών επιβολής ή επιβεβαίωσης της εξουσίας της αλβανόφωνης κυβέρνησης. Μία τέτοια περίπτωση ήταν η εισαγωγή νόμου, τον Νοέμβριο του 2022, για υποχρεωτική χρήση κοσοβάρικων πινακίδων και από τους Σέρβους. Η βίαιη αντίδραση της σερβικής κοινότητας καταλαγιάστηκε μεν με την παρέμβαση της ΕΕ και των ΗΠΑ, αλλά είχαν ήδη παραιτηθεί οι Σέρβοι δήμαρχοι στις βόρειες επαρχίες του Κοσόβου, όπως και οι τοπικοί δικαστές και σχεδόν 600 αστυνομικοί.

Η ανάγκη για ειρηνική διεθνοτική συνύπαρξη αποτυπώθηκε τον περασμένο Μάρτιο στην “quid pro quo” Συμφωνία της Οχρίδος: η Σερβία δεν αναγνώρισε ρητά την κυριαρχία του Κοσόβου, αλλά συμφώνησε να επιτρέψει στο Κόσοβο να κάνει αιτήσεις ένταξης σε διεθνείς οργανισμούς και να επιβάλει το νόμο για τις πινακίδες, υπό την προϋπόθεση ότι θα διασφάλιζε το κατάλληλο επίπεδο αυτοδιακυβέρνησης για τη σερβική κοινότητα. Η κυβέρνηση του Κοσόβου, δηλαδή, έπρεπε να θεσπίσει μία ημι-αυτόνομη κοινότητα των δέκα επαρχιών με σερβική πλειονότητα, οι οποία θα αποκτούσε αρμοδιότητες στους τομείς πολιτικής (εκπαίδευση, υγεία, οικονομική ανάπτυξη, αστικό σχεδιασμό) που είχαν συμφωνηθεί με τη Συμφωνία των Βρυξελλών το 2013.

Την υπογραφή της συμφωνίας ακολούθησε η διεξαγωγή εκλογών σε τέσσερις επαρχίες του βόρειου Κοσόβου, ώστε να αντικατασταθούν οι παραιτηθέντες δήμαρχοι. Ο σερβικός πληθυσμός, κατόπιν έκκλησης του Πρόεδρου Βούτσιτς, αποφάσισε να απέχει από την εκλογική διαδικασία, επειδή δεν προχωρούσε η διαδικασία θέσπισης της Ένωσης των Σερβικών Επαρχιών. Ο Βούτσιτς αιτιολόγησε την έκκλησή του στη βάση ότι, ο Κούρτι επέμενε η Ένωση να τεθεί υπό την αυστηρή επίβλεψη της Πρίστινα και να μην είναι εδαφικά προσδιορισμένη. Ο Κούρτι, από την πλευρά του, κατηγόρησε τον Βούτσιτς ότι υπαναχώρησε τις εθνικιστικές πιέσεις της κοινής γνώμης και δεν εφάρμοσε μία συμφωνία που είχε αποδεχτεί επί της αρχής. Οι εκλογές της 23^ης Απριλίου διεξήχθησαν μόνο με τη συμμετοχή Αλβανών υποψηφίων, με τη συμμετοχή να αγγίζει μόλις το 3.5%.

Ο Κούρτι θεώρησε το αποτέλεσμα ως δημοκρατικά νομιμοποιημένο, αδιαφορώντας για την χαμηλή προσέλευση, και αποφάσισε το σαββατοκύριακο 27-28 Μαΐου να στείλει αστυνομικές δυνάμεις στις σερβικές περιοχές, ώστε οι νέοι δήμαρχοι ανεμπόδιστα να αναλάβουν τα καθήκοντά τους. Η συγκέντρωση διαδηλωτών έξω από τα δημαρχεία ήταν μία αναμενόμενη εξέλιξη, με τα πνέυματα να οξύνονται όταν η αστυνομία υπέστηλε τις σερβικές σημαίες από τα δημαρχεία και τις αντικατέστησε με εκείνες του Κοσόβου. Η KFOR ενεργοποιήθηκε για να φέρει την ειρήνευση, αλλά, από τον πόλεμο του 1999, οι Σέρβοι είναι πεπεισμένοι ότι το ΝΑΤΟ σταθερά μεροληπτεί υπέρ του Κοσόβου. Ο Πέταρ Πέτκοβιτς, ο κύριος διαπραγματευτής για τη Σερβία στην ΕΕ, το συνόψισε στην φράση «Δεν έχουμε ανάγκη να συγκρουστούμε με το ΝΑΤΟ, αλλά η εντολή της KFOR είναι να προστατεύει τον σερβικό λαό».

Ο Κούρτι έχει χάσει το «παιχνίδι» της ηθικής νομιμοποίησης, όπως αποδεικνύει η απόφαση του ΝΑΤΟ να αποκλείσει το Κόσοβο από τη συμμετοχή στην άσκηση Defender 23. Η Πρόεδρος του Κοσόβου, Βιόσα Οσμάνι, και ο Βούτσιτς συναντήθηκαν υπό την πίεση της ΕΕ και  συμφώνησαν στη διεξαγωγή νέων εκλογών, χωρίς όμως να σταματήσουν τις εμπρηστικές δηλώσεις.

Το ερώτημα που τίθεται είναι αν υπάρχει το ενδεχόμενο νέου πολέμου ανάμεσα στη Σερβία και το Κόσοβο. Η απάντηση είναι αρνητική, τουλάχιστον προς το παρόν, λόγω της ισχυρής παρουσίας του ΝΑΤΟ. Παρόλα αυτά, αρνητική είναι και η προοπτική για διεθνοτική συμφιλίωση. Η δυσπιστία είναι τόσο βαθιά εδραιωμένη, ώστε να τροφοδοτείται συνεχώς από κάθε σημαντικό ή ασήμαντο επεισόδιο, ενόσω τα εθνικιστικά στερεότυπα εργαλειοποιούνται από πολιτικές ελίτ που επιθυμούν να διατηρήσουν την εξουσία τους με κάθε τίμημα.

* Δρ Χάρης Μπουμπαγιατζόγλου, Εντεταλμένος Λέκτορας Διεθνούς Πολιτικής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο.